Look inside pdfἄρτος
Ενότητα:
Διαλεκτικό υλικό των εκδεδομένων τόμων του Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής Γλώσσης της Ακαδημίας Αθηνών
Λήμμα
ἄρτος
Τύπος
Λήμμα
Μέρος του λόγου
Ουσιαστικό
Γένος
Αρσενικό
Τυπολογία
ἄρτος ὁ, σύνηθ. καὶ Καππ. (Ἀνακ. Ἀραβάν. Σίλατ. Σινασσ. Φερτ. κ.ἀ.) Πόντ. (Κερασ. Οἰν. Τραπ.) ἄρτους βόρ. ἰδιώμ. ἄντε Τσακων.
Ετυμολογία
Τὸ ἀρχ. οὐσ. ἄρτος.
Σημασιολογία
1) Ἄρτος ὁ κοινός, τὸ ψωμὶ Θρᾴκ. (Φανάρ.) Καλαβρ. (Μπόβ.) Τσακων.: Ἕνα κοφίνι ἄρτοι Φανάρ. Ἄντε ἀπὸ καρπὸ (ἄρτος σίτινος) Τσακων. Ἄντε τζ’ ἄρτουμα (ἄρτυμα) αὐτοθ. Μὰ τὸν ἄντε π’ ἐφαήκαμε! (ποῦ ἐφάγαμε! Ὄρκος) αὐτόθ. β) Μέγας σφαιρικὸς ἄρτος τὸν ὁποῖον, πρὶν εἰσέλθουν εἰς τὸν ναὸν πρὸς στέψιν οἱ νεόνυμφοι, ὁ ἔφιππος κουμπάρος διανέμει εἰς τοὺς περὶ αὐτὸν Μακεδ. (Σισάν.) 2) Ὁ ἄρτος τῆς προσφορᾶς τοῦ ὁποίου γίνεται ὑπὸ τοῦ ἱερέως χρῆσις ἐν τῇ λειτουργίᾳ σύνηθ: ᾎσμ. Ἄσπρη ’σαι σὰ dὰ γάλατα, ἀφράτη σὰ dὸν ἄρτο, ᾽ τὸ πρόσωπό σ᾿ ὀdὸ γελᾷς ’ς τὴ μέση κάνει λάκκο (ἐπὶ νέας εὐειδοῦς, διότι ὁ ἄρτος τῆς λειτουργίας παρασκευάζεται ἐπιμελῶς καὶ εἶναι λευκὸς καὶ ὡραῖος) Κρήτ. Σὰν ἀρνιστῇς, ἐσοὺ παππᾶ, | τὸν ἄρτο καὶ τὴ λειτουργιˬά τότε θεν’ ἀρνιστῶ κ᾿ ἐγὼ | τὰ μαῦρα μάτιˬα π’ ἀγαπῶ Κάρπ. Συνών. ἀντίδωρο 2, προσφορά. 3) Ὁ ἅγιος ἄρτος τῆς μεταλήψεως, τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ Πελοπν. (Λακων.) κ.ἀ. Ἡ σημ. καὶ παρὰ Σομ. 4) Ὁ μετὰ τὸ τέλος τῆς λειτουργίας διανεμόμενος εἰς τοὺς πιστοὺς ὑπὸ τοῦ ἱερέως ἡγιασμένος ἄρτος πολλαχ. Συνών. ἀναφορὰ 3, ἀντίδωρο 1, βλογιˬά, εὐλάβε͜ια, λειτουργιˬά, ὕψωμα. β) Τεμάχια τῆς προσφορᾶς ἐκ τῆς ὁποίας ἐξήχθη ἡ μερὶς τῆς Θεοτόκου κατὰ τὴν προσκομιδὴν τῆς λειτουργίας, τὰ ὁποῖα διαβρεχόμενα δι’ οἴνου τρώγουν οἱ μοναχοὶ εὐθὺς μετὰ τὴν διανομὴν τοῦ άντιδώρου Ἄθ. 5) Ὁ ἄρτος τῆς ὰρτοκλασίας, εἰς ἢ πέντε αὐτοτελεῖς ἄρτοι, ὅστις κομίζεται εἰς τὴν ἐκκλησίαν συνήθως ὑπὸ τῶν ἑορταζόντων κατὰ τὰς ἑορτὰς ἁγίων καὶ μετὰ τὴν τελετὴν τεμνόμενος εἰς κλάσματα διανέμεται εἰς τοὺς ἐκκλησιαζομένους ἢ ἀμέσως ληξάσης τῆς τελετῆς ἢ μετὰ τὴν ἀπόλυσιν τῆς ἐκκλησίας κοιν. καὶ Καππ. (Ἀνακ. Ἀραβάν. Σίλατ. Σινασσ. Φερτ. κ.ἀ.) Πόντ. (Κερασ. Οἰν. Τραπ.) Συνών. ἀντίδωρο 3, ἀρτοκλασία 1 γ.
Creative Commons
Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές - CC BY-NC-SA
