βασιλικὸς

Ενότητα:

Διαλεκτικό υλικό των εκδεδομένων τόμων του Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής Γλώσσης της Ακαδημίας Αθηνών

Λήμμα

βασιλικὸς

Τύπος

Λήμμα

Μέρος του λόγου

Επίθετο

Τυπολογία

βασιλικὸς ἐπίθ. κοιν. καὶ Καππ. (Σίλατ.) Πόντ. (Κερασ. Οἰν. Ὄφ. Τραπ. Χαλδ.) βασι’κὸς βόρ. ἰδιώμ. βασιλ’κὸς Πάρ. (Λεῦκ.) Πόντ. (Τραπ.) βασιλικὸ Ἀπουλ. Καλαβρ. (Μπόβ.) Τσακων βασί’κους Θρᾴκ. (Ἀδριανούπ. Σουφλ.) βασ’λικὸ τό, Καππ. (᾿Ανακ. Φερτ.) βα’λικὸ Καππ. (Ἀραβάν. Μαλακ.) βαλσικὸ Καππ. (Σινασσ.)

Χρονολόγηση

Αρχαίο

Ετυμολογία

Τὸ ἀρχ. ἐπίθ. βασιλικός.

Σημασιολογία

Α) Ἐπιθετικ. 1) Ὁ ἁρμόζων, ὁ ἐμπρέπων εἰς βασιλέα σύνηθ.: Τρόπος βασιλικός. Καλωσύνη βασιλική. β) Ὁ ἀνήκων εἰς βασιλέα κοιν. καὶ Πόντ. (Κερασ. Οἰν. Ὄφ.Τραπ. Χαλδ.): Βασιλικός ὁρισμός. Βασιλικὸς ἄνθρωπος-γιατρὸς κττ. Βασιλικὴ διαταγή. Βασιλικὸ ἄλογο-καράβι-παλάτι-πρᾶμα κττ. κοιν. Βασιλικὸ μέρος (ὑπουργεῖον) Τῆν. Ἡ λ. καὶ ὡς τοπων. ὑπὸ τοὺς τύπ Βασιλικὸς Ρόδ. Σαμοθρ. Βασιλικὴ Κρήτ. Ρόδ. Στερελλ. (Μεσολόγγ.) Βασιλικὸ Ἄνδρ. Πελοπν. (Ἀρκαδ.) Ρόδ. Βασιλικὲς Κρήτ. Βασιλικὰ Μακεδ. (Χαλκιδ.) Ρόδ. Χίος. Καὶ ὡς κύριον ὄν. ἀρσεν. Βασι’κὸς Θρᾴκ. (Μάδυτ) θηλ. Βασιλικὴ κοιν. Βασιλ’κὴ Πόντ. (Τραπ. Χαλδ.) Συνών. *βασιλεˬακὸς 1. γ) Ὁ ἀνήκων εἰς τὴν πολιτικὴν μερίδα τοῦ βασιλέως κοιν. δ) Ὁ φίλος τοῦ βασιλικοῦ πολιτεύματος κοιν. ε) Ὁ ἀνήκων εἰς τὴν στρατιωτικὴν ὑπηρεσίαν, στρατιωτικὸς πολλαχ. 2) Δημόσιος κοιν. :Βασιλικὸς δρόμος κοιν. καὶ οὐσ. βασιλικὸς Κρήτ. Βασιλικὴ στράτα Ἤπ. Βασιλικὸ στενὸ (ὁδὸς) Κρήτ. Συνών. *βασιλεˬακὸς 2. 3) Ὁ ἐξέχων, ὁ ὑπερέχων τῶν ἄλλων σύνηθ. καὶ Καππ. (Σίλατ.) Πόντ. (Ὄφ.): Βασιλικὸ ξύγγι (τὸ περὶ τοὺς νεφροὺς τοῦ ζῴου λίπος) σύνηθ. Βασιλικε͜ιὰ φλέβα (ἡ ἀρτηρία). Βασιλικὸ ἄντερο (τὸ παχὺ ἔντερον, τὸ ἀπευθυσμένον) πολλαχ. Βασιλικὸς καιρὸς (ἕκαστος τῶν τεσσάρων κυρίων ἀνέμων) Κρήτ. Βασιλικὸς νοῦς Κρήτ. Νίσυρ. Βασιλικὸ μυˬαλὸ Κάσ. Βασιλικὸ δάχτυλο (ὁ ἀντίχειρ) Ὄφ. Βασιλικὸ σίδερο ἢ ἁπλῶς βασιλικὸ (ὁ σιδηροῦς ἄξων τῆς ἀντέννας τοῦ ἀνεμομύλου) Κύθν. Μύκ. Τῆν. κ.ἀ. Βασιλικὸ δόντι (ὁ τραπεζίτης) Σίλατ. Βασιλιτσὴ συτσὰ (εἶδος συκῆς παραγούσης τὰ λεγόμενα βασιλικὰ σῦκα) Κύθν. Ὀχτρὸς βασιλικὸς (ὁ ἐχθρικώτατα διακείμενος) Ἤπ. (Πρέβ.) 4) Ἐξαίρετος, λαμπρὸς κοιν.: Βασιλικὰ σῦκα (εἶδος σύκων μεγάλων καὶ εὐγεύστων) κοιν. Βασιλικὴ μέρα Λεξ. Βλαστ Βασιλικὸς λαιμοδέτης Θήρ. 5) Μέγας, ἰσχυρὸς πολλαχ.: Βασιλικὴ φουρτούνα Κωνπλ. Βασιλικὴ δύναμι Βιθυν. 6) Πολὺς κοιν.: Ἡ δουλε͜ιὰ αὐτὴ χρειάζεται βασιλικὰ ἔξοδα. 7) Γόνιμος Κρήτ.: Βασιλικὸ περ’βόλι. 8) Ἐπίσημος Νάξ.: Βασιλικὸς ἁγιˬασμὸς (ὁ καθ' ὃν ἀναγινώσκεται ὅλη ἡ ἀκολουθία). 9) Ἐπικίνδυνος, σοβαρὸς πολλαχ.: Βασιλικὴ ἀρρώστιˬα (ὡς ἡ φθίσις ἢ ἄλλη τις παραπλησία, οἶον ἡ ἐπιληψία ἐν Ρόδῳ). Βασιλικὴ ἀνάgη Κρήτ. Β) Οὐσ. Ι) Θηλ. βασιλεία, βασιλικὸν ἀξίωμα Πόντ. (Χαλδ.): Βασιλέα, ἡ βασιλικὴ σ’ νὰ ἔν᾿ καλὰ (ἐκ παραμυθ.) 2) Οὐδ., πλοῖον πολεμικὸν Κάσ. Μύκ.: Νὰ bῶ μέσα ’να βασιλικὸ νὰ γυρίσω τσ’ πολιτεῖες (ἐκ παραμυθ.) Μύκ. || ᾎσμ. ᾿Αρχίνησεν ὁ πόλεμος τέσσαρες πέντε μέρεςκ’ ἐρρίχναν τὰ βασιλικὰ ὡσὰ χαλάζι σφαῖρες Κάσ. 3) Οὐδ πληθ., ἀρχαῖα μνημεῖα Πελοπν. (Νεμ.) 4) Οὐδ. πληθ., δημόσιοι φόροι Βιθυν. Ἤπ. (Ζαγὀρ.) Λέσβ. κ.ἀ. 5) Οὐδ., εἶδος ἀπιδίου Πελοπν. (Κυνουρ.) 6) Θηλ., συκῆ παράγουσα τὰ βασιλικὰ σῦκα Θρᾴκ. (Αἶν.) Ἴμβρ. Κύθν. Τένεδ. 7) Οὐδ. πληθ., εἴδη μυκή των ἐδωδίμων Μακεδ. (Νάουσ.) 8) ᾿Αρσεν., τὸ κίτρινον λίπος τῆς ὅρνιθος Πελοπν. (Ὀλυμπ.) 9) Θηλ., βασιλικε͜ιά, ἡ τετάρτη μεταμόρφωσις τοῦ μεταξοσκώληκος Βιθυν. 10) Θηλ. βασιλιτά, παιδιά τις Κύπρ. 11) ᾿Αρσεν., τὸ ἀνώτερον σιδηροῦν μέρος τοῦ ἄξονος τοῦ μύλου τὸ ὁποῖον εἰσχωρεῖ διὰ τῆς κάτω μυλόπετρας ἐντὸς τῆς χελιδόνας καὶ κινεῖ τὴν ἄνω μυλόπετραν Στερελλ. (Καλοσκοπ). 12) Οὐδ., εἶδος ἱέρακος Προπ. 13) Ὑπὸ τὰ τρία γένη, τὸ φυτὸν ὤκιμον τὸ βασιλικὸν (ocimum basilicum) τῆς τάξεως τῶν χειλανθῶν (labiatae) κοιν. καὶ Ἀπουλ. Καλαβρ. (Μπόβ.) Πόντ. (Κερασ. Οἰν Ὄφ. Τραπ. Χαλδ.) Τσακων.: Παροιμ. Ὁ βασιλικὸς κι ἂν μαραθῇ, τὴ μυρωδιὰ τὴν ἔχει (ἡ φυσικὴ εὐγένεια τοῦ δυσπραγοῦντος διατηρεῖται). Γιˬὰ χάρι τοῦ βασιλικοῦ ποτίζεται κ᾿ ἡ γλάστρα ἐπὶ τοῦ ἐπωφελουμένου ἐξ αἰτίας ἄλλου) κοιν. Συνών. *βασιλικεˬά.

Creative Commons

Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές - CC BY-NC-SA

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/