Look inside pdfἀβγὸ
Ενότητα:
Διαλεκτικό υλικό των εκδεδομένων τόμων του Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής Γλώσσης της Ακαδημίας Αθηνών
Λήμμα
ἀβγὸ
Τύπος
Λήμμα
Μέρος του λόγου
Ουσιαστικό
Γένος
Ουδέτερο
Τυπολογία
ἀβγὸ τό, ᾠβὸν Καππ. (Ποτάμ. Σινασσ. Φλογ.) Πόντ. (Κοτύωρ. Οἰν. Τραπ. Χαλδ. κ.ἀ.) ᾠβὸ Καππ. ᾿βὸ Καππ. (Σινασσ. κ.ἀ.) ἀβὸ Καππ. (Φάρασ.) οὐὸ Ἀπουλ. (Καλημ.) ᾠβγὸν Πόντ. (Κερασ. Τραπ. Χαλδ. κ.ἀ.) ᾠβγὸ Καππ. (Ἀνακ. Ἀραβάν. Σίλ. Σινασσ. Φάρασ. Φερτ.) Πόντ. (Ὄφ. κ.ἀ.) ᾿βγὸ Καππ. (Ἀξ.) ἀβγὸν Κάρπ. Κάσ. Λυκ. (Λιβύσσ.) ἀβγὸ κοιν. ἀβgὸ Ἀπουλ. Χίος ἀβκὸν Κύπρ. ἀφκὸν Κύπρ. ἀβκὸ Ἀστυπ. Ρόδ. ἀβουγὸ Τσακων. ἀβγιˬὸ Ρόδ. ἀgβὸ Ἀπουλ. (Κοριλ.) ἀgουὸ Καλαβρ. (Μπόβ.) ἀgουοὺ Καλαβρ. (Μπόβ.) ἐβγὸ Καπ. (Ἀξ.) Πόντ. (Ἰνέπ.) Πληθ. ἄβγατα Χίος.
Χρονολόγηση
Μεσαιωνικό
Ετυμολογία
Μεσν. ἀβγὸν ἐκ τοῦ ἀρχ. ᾠόν. Περὶ τὴς φωνητικὴς ἐξελίξεως τοῦ νεωτ. τύπ. ἐκ τοῦ ἀρχ. ἰδ. ΓΧατζιδ. ΜΝΕ 2,322 καὶ 328-9. Τὸ ἄβγατα παρεξετάθη ὅπως καὶ τὸ ἀλόγατα, προσώπατα παρὰ τὸ ἄλογα, πρόσωπα κττ.
Σημασιολογία
1)Τὸ ᾠὸν παντὸς ἐν γένει ᾠοτόκου ζῴου, κατ’ ἐξοχὴν δὲ τῆς ὄρνιθος κοιν. καὶ Ἀπουλ. (Καλημ.) Καλαβρ. (Μπόβ.) Καππ. (Ἀνακ. Ἀξ. Ἀραβάν. Ποτάμ. Σίλ. Σινασσ. Φάρασ. Φερτ. Φλογ.) Πόντ. (Ἰνεπ. Κερασ. Κοτύωρ. Οἰν. Ὄφ. Σινώπ. Τραπ. Χαλδ. κ.ἀ.) Τσακων.: Ἀβγὸ γερὸ-κλούβιˬο-οὔριˬο-δίκορκο-μονόκορκο. Ἀβγὸ ὠμὸ-χτυπητὸ-ταραχτὸ-ρουφηχτὸ-νερουλλὸ-μελᾶτο-μισοβρασμένο-βραστὸ-ψημένο-τηγανιτό. Ἀβγὸ σφιχτὸ-κόκκινο-πασκαλινὸ-βαμμένο. Βάφω-βράζω-τηγανίζω- τσουγγρίζω ἀβγὰ. Ἀβγὰ τῆς Λαμπρῆς (τὰ ἐρυθροβαφῆ ᾠὰ τοῦ Πάσχα). Ἀβγὰ μάτιˬα (διὰ τὴν σημ. πβ. ἀβγομάτι). Ἡ κόττα γεννᾷ-κάνει ἀβγὰ κοιν. Ἡ κλωσσοῦ πυρώνει τ᾿ ἀβγὰ Κρήτ. κ.ἀ. Ἡ κοσσάρα ἐποίκεν ἕναν ᾠβὸν (ἡ ὄρνις ἔκαμεν ἕν ᾠὰ) Χαλδ. Τοῦ πουλλίων τ᾿ ᾠβγὰ (τῶν πτηνῶν τὰ ᾠὰ) Κερασσ. Τραπ. Χαλδ. κ.ἀ. Τὰ πουλλία κουέου τὰ οὐὰ τσαὶ οὐάλλουν τὰ πουλλία (τὰ πτηνὰ ἐπῳάζουν τὰ ᾠὰ καὶ βγάλλουν τὰ πουλλιὰ) Καλημ. Ἀβγὰ τῆς ἀχελώνας Μέγαρ.|| Παροιμ. φρ. Ἔχασε τ᾿ ἀβγὰ καὶ τὰ καλάθιˬα (ἐπὶ τοῦ ἀπολέσαντος τὸ πᾶν) σύνηθ. Τὸν καθαρίζουν σὰν ἀβγὸ (ἐπὶ τοῦ ἀπείρου χαρτοπαίκτου, τὸν ὁποῖον ἀπογυμνώνουν ἀπὸ τὰ χρήματα οἱ ἔμπειροι) Ἀθῆν. Κούρεψε τ’ ἀβγὸ καὶ πᾶρε τὸ μαλλί του (ἐπὶ πενεστάτου ἀνθρώπου, παρὰ τοῦ ὁποίου οὐδὲν δύναταί τις νὰ λάβῃ) Κεφαλλ. Πλυθήκανε τὰ σκουτιˬὰ ποῦ γινήκανε ἀβγὸ (πολὺ λευκά, καθαρά) Πελοπν. (Μάν.) Ἀπὸ τ᾿ ἀβγὸ βγαλμένος (ἐπὶ ἀνθρώπου ἀκμαίου, ζωηροῦ καὶ ὑγιοῦς ἢ ἐπὶ τοῦ κομψοῦ εἰς τήν ἐνδυμασίαν) Ἀθῆν. Ἄνδρ. Ἀκόμη δὲν ἐβγῆκεν ἀπὸ τ᾿ ἀβγὸ (ἐπὶ ἀνηλίκου καὶ ἀπείρου) Ἀθῆν. Κρήτ. κ.ἀ. Ἡ χρῆσις αὕτη τῆς λ. ἤδη μεσν. Πβ. Θανατ. Ρόδ. στ. 574 (ἔκδ. Wagner σ. 50) «δὲν σώνει νὰ ᾿βγῃ ἀπὸ τ᾿ ἀβγὸν καὶ θέλει νὰ φιλίσῃ». Τοῦ ἔκαναν τὴν κεφαλὴν τοῦ ἀβγὸ (δηλ. ἔκειραν αὐτὸν ἐν χρῷ) Κρήτ. Διὰ τὴν μεταφ. χρῆσιν πβ. Ἀνθολ. Παλατ. 1,398 «τὴν κεφαλὴν βάπτων τις ἀπώλεσε τὰς τρίχας αὐτὰς | καὶ δασὺς ὤν λίαν ᾠὸν ἅπας γέγονεν». Ἐκεῖ ποῦ πάει μαῦρα ἐβγὰ γεννᾷ (ἐπὶ τοῦ δημιουργοῦντος δυσχερείας) Ἰνέπ. Μαῦρα ᾠβὰ ἐποίκεν (ἐπὶ τοῦ ἀποκτήσαντος κακὴν φήμην διὰ τὰς κακὰς πραξεις του ἢ ἐπὶ ἀποτυχόντος εἰς ἔργον τι) Οἰν. Τραπ. Χαλδ. κ.ἀ. Μὲ τὰ κό᾿να ἀβγὰ! (πρὸς τὸν σπανίως ἢ μετὰ μακρὰν προσδοκίαν ἐρχόμενον καὶ διὰ τοῦτο ποθητὸν καθιστάμενον ὡς εἶναι ποθητὸν τὸ Πάσχα μὲ τὰ κόκκινα ᾠὰ) Ἤπ. (Συνών. φρ. σὰν τὰ χιˬόνιˬα!) Ρίχνω τ’ ἀβγὸ (ἐκτελῶ τὴν μαγικὴν πρᾶξιν τῆς ᾠομαντείας. Κατ᾿ αὐτὴν θέτουν ἀμίλητο νερὸ <ἰδ. ἀμίλητος> εἰς διαφανὲς ὑάλινον δοχεῖον καὶ ἐντὸς αὐτοῦ ρίπτουν τὸ λεύκωμα ᾠοῦ μαύρης ὄρνιθος· ἔπειτα σκεπάζουν τὸ δοχεῖον δι᾿ ἐρυθροῦ ὑφάσματος καὶ μετὰ τινα λεπτὰ τῆς ὥρας ἀποσκεπάζοντες αὐτὸ παρατηροῦν τὰ διάφορα σχήματα τοῦ λευκώματος καὶ ἐξ αὐτῶν μαντεύουν τὰ μέλλοντα) Ἀθῆν. κ.ἀ. Εἶν᾿ ἕν᾿ ἀβγὸ δίκορκο! Εἶναι καλὸ ἀβγὸ! (ἐπὶ τοῦ ἠλιθίου ἢ τοῦ μὴ ἔχοντος θέλησιν καὶ ἐνεργητικότητα) Σίφν. Ἀβgὰ πατεῖ (ἐπὶ τοῦ μὴ δυναμένου νὰ βαδίζῃ ἢ βαδίζοντος ἐλαφρῶς καὶ προφυλακτικῶς) Χίος Εἶναι σὰν τ᾿ ἀβγὸ, π᾿ ὅθε γυρίσῃ σπάει (ἐπὶ ἀνθρώπου ἀσθενοῦς χαρακτῆρος καὶ εὐμεταβλήτου) Βενιζ. Παροιμ. 270 ἀριθμ. 76. Ἐν εἶμαι τ’ ἀβκὸν (ὅ,τι κακὸν καὶ ἄν συμβῇ θὰ πλήξῃ ἄλλον) Κυπρ. Ζητάει λαγοῦ ἀβγὰ (ἐπὶ τοῦ ποθοῦντος τὰ ἀδύνατα) Μέγαρ. Κάτσε, κόττα μου, ᾿ς τ᾿ ἀβγὰ σου καὶ, κλωσσοῦ μου, ᾿ς τὰ πουλλιˬά σου (πρὸς τὸν ἄνευ λόγου ἀναμειγνυόμενον εἰς ξένας ὑποθέσεις, ἐντεῦθεν δὲ ἡ συνήθης φρ. κάτσε ᾿ς τ᾿ ἀβγὰ σου, ἤτοι ἡσύχαζε καὶ μὴ ἀναμειγνύεσαι ὅπου δὲν πρέπει) Κεφαλλ.Ἐκάτσε ἀπάν᾿ ᾿ς τ᾿ ᾠβγά ᾿τ᾿ (ἐκάθισεν ἐπάνω εἰς τὰ ᾠὰ του. Ἐπὶ τοῦ θελήσαντος νὰ ἀναμειχθῇ εἰς ξένην ὑπόθεσιν καὶ ἕνεκα προσβολῆς ἀποσυρθέντος καὶ ἠσυχάσαντος, ὅπως ἡ ἀνήσυχος κλῶσσα ἡσυχάζει μόλις ἐπικαθήσῃ ἐπὶ τῶν ᾠῶν πρὸς ἐπῴασιν) Πόντ. Στέν᾿ ᾠβγὸν καὶ κρύφκουμαι (στήνω ᾠὸν ὄρθιον καὶ κρύπτομαι ὄπισθέν του.Ἐπὶ τοῦ προσπαθοῦντος ἀνεπιτηδείως νὰ συγκαλύψῃ τὰς ἀξίας ψόγου πράξεις του) Πόντ. Πληθ. ἄβγατα, εἰδικῶς τὰ ᾠὰ τῶν ἰχθύων Χίος. Τὸ Ἀβγὸ ἢ Ἀβγὸν πολλαχ. καὶ ὡς τοπων. β)Περιληπτ. τὸ σύνολον τῶν ἐν τῇ ᾠοθήκη ᾠῶν, ἐπὶ ἰχθύων σύνηθ.: Τὸ ἀβγὸ τῆς ρέγγας. γ)Πληθ. ἀβγὰ, τρόπος μαγείας, καθ᾿ ἣν λαμβάνοντες ἐκ τριῶν οἰκογενειῶν, εἰς τὰς ὁποίας δὲν συνέβη θάνατος, ἀνὰ ἕν ᾠόν, ἐκθέτουν αὐτὰ ἐν ἀγγείῳ δι᾿ ὅλης τῆς νυκτὸς τὴς Παρασκευῆς πρὸς τὸ Σάββατον εἰς τὸ ὕπαιθρον διὰ νὰ τὰ ἴδουν τὰ ἄστρα καὶ κατόπιν θραύοντες ἀλείφουν ἀπὸ κεφαλῆς μέχρι ποδῶν βρέφος γυμνὸν ἐκτεθειμένον εἰς τὸν ἥλιον διὰ νὰ μὴ πάθῃ ἀτροφίαν, ἐάν ἔτυχέ τις διασκελίσας νὰ διέλθῃ ἄνωθεν αὐτοῦ Λυκ. (Λιβύσσ.) 2)Συνεκδ. ὄρχις τοῦ ἀνθρώπου Κυκλ. (Σῦρ. κ.ἀ.) Πελοπν. Πόντ. (Οἰν.) κ.ἀ.:Ἐπρηστήκαμεν τ’ ἀβγά του Σῦρ.|| Φρ. Ζαρώνει τ᾿ ᾠβό μου (δὲν εἶμαι καλά, ἀδιαθετῶ) Οἰν. 3)ᾨὸν τεχνητὸν κατασκευαζόμενον ἐκ ποικίλων οὐσιῶν καὶ χρησιμοποιούμενον ποικιλοτρόπως· οἷον ἐν τῃ ζαχαροπλαστικῇ τὸ ἐκ χάρτου ἢ ἀμύλου κατασκευαζόμενον καὶ πληρούμενον μὲ ζαχαρόπηκτα· τὸ κατὰ τὰ ἐορτὰς τῆς ἀπόκρεω ἐκ λευκοῦ κηροῦ ἢ ἄλλης ὕλης εὐθραύστου κατασκευαζόμενον, τὸ ὁποῖον πληροῦντες μικροτάτων τεμαχίων πολυχρώμου χάρτου ρίπτουν κατ᾿ ἀλλήλων οἱ διασκεδάζοντες καὶ ὅπερ διαρρηγνυόμενον περιχέει αὐτοὺς Ἀθῆν. κ.ἀ. 4)Ἡ βάλανος τοῦ μοχλοῦ τῆς θύρας Θεσσ. (Τίρναβ.): Παροιμ. Τώρᾳ ποῦ τὸ ᾿παθε ἡ γρα͜ιὰ βά᾿ κὶ τ᾿ ἀβγὸ ᾿ς τοὺ μάνταλου (ἐπὶ τοῦ παρακαίρως μετὰ τὸ πάθημα προφυλαττομένου). 5)Ὡς ὅρ. τεχνικὸς ἐν τῇ μαρμαρογλυπτικῇ, εἴκασμα ᾠοῦ Ἄνδρ. 6)Εἶδος ἄνθους Εὔβ. (Λίμν.) Ἤπ. (Παραμυθ.)
Creative Commons
Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές - CC BY-NC-SA
