ἄστρο

Ενότητα:

Διαλεκτικό υλικό των εκδεδομένων τόμων του Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής Γλώσσης της Ακαδημίας Αθηνών

Λήμμα

ἄστρο

Τύπος

Λήμμα

Μέρος του λόγου

Ουσιαστικό

Γένος

Ουδέτερο

Τυπολογία

ἄστρο τό, ἄστρον Πόντ. (Χαλδ. κ.ἀ.) ἄτρον Πόντ. (Σούρμ. Τραπ.) ἄστρουν Λυκ. (Λιβύσσ.) ἄστρöν Πόντ. (Τραπ. κ.ἀ.) ἄστρεν Πόντ. (Κρώμν. Σάντ. Σταυρ.) ἄστρο κοιν. καὶ Καλαβρ. (Μπόβ.) Καππ. (Σίλατ. Φάρασ.) Πόντ. (Ζησιν.) ἄτρο Πόντ. (Οἰν.) ἄστρου βόρ. ἰδιώμ. ἄστουου Σαμοθρ. ἄστρος ᾿Αθῆν. (παλαιότ.) Καππ. (᾿Αραβάν.) ἄστρος ὁ, Κύπρ. Πόντ. (Κερασ. Σαράχ. Τραπ.) ἄτρος Πόντ. (Οἰν.) ἄστρο Πόντ. (Ὄφ. Σαράχ.) Πληθ. ἄστρη Ἤπ. (᾽Ιωάνν.) Θρᾴκ. (Αἶν.) Καλαβρ. (Μπόβ.) Κεφαλλ. Κρήτ. Κύπρ. Λυκ. (Λιβύσσ.) Μεγίστ. Πελοπν. (Μάν.) Πόντ. (᾿Αμισ.) Σύμ. Τῆλ. ἄστρ Πόντ. (᾿Αμισ. Κερασ. Τραπ. Χαλδ. κ.ἀ.) ἄτρ Πόντ. Τραπ.)

Ετυμολογία

᾿Εκ τοῦ ἀρχ. οὐσ. ἄστρον. Ὁ τύπ. Πόντ. ἄστρöν κατὰ τὸ αὐτόθι ἥλöν, ὃ ἐκ τοῦ ἥλιˬος, τὸ δὲ ἄστρεν ὅπως καὶ ὁ ἥλεν τροπῇ τοῦ ö εἰς ε.

Σημασιολογία

1) Ἄστρον κοιν. καὶ Καλαβρ. (Μπόβ.) Καππ. (Ἀραβάν. Σίλατ. Φάρασ.) Πόντ. (᾿Αμισ. Ζησιν. Κερασ. Κρώμν. Οἰν. Ὄφ. Σάντ. Σαράχ. Σούρμ. Σταυρ. Τραπ. Χαλδ.): Ἄστρο θαμπὸ -λαμπερό. Βγῆκαν τ’ ἄστρα. Τ’ ἄστρα λάμπουν ᾽ς τὸν οὐρανὸ κοιν. Τ᾿ ἄστρα παίζουνε (μαρμαίρουν) Νάξ. (Σαγκρ.) ‖ Φρ. Ἄστρο τῆς ἡμέρας ἢ ἄστρο τῆς αὐγῆς (ὁ αὐγερινὸς) πολλαχ. Τὸ ἄστρο τῆς τραμουντάνας (ὁ πολικὸς ἀστὴρ) πολλαχ. Τοῦ πουνέντη τ’ ἄστρουν (ὁ ἕσπερος) Λιβύσσ. Τὸ ἄστρο τῆς νύχτας (ἡ σελήνη) Κρήτ. (Σφακ.) Ἔχασε τ’ ἄστρο τῆς τραμουντάνας (ἔχασε τὴν κατεύθυνσίν του. Συνών. φρ. ἔχασε τὸ bούσουλα) Κεφαλλ. Πάτρ. κ.ἀ. Νὰ σβήσῃ τ’ ἄστρο σου! (νὰ ἀποθάνῃς!) Κύπρ. Γυρεύει τ’ ἄστρα (ἐνν. τὴν ἡμέραν, ἤτοι ζητεῖ ἀδύνατα) Κεφαλλ. Ρίχνω τ᾿ ἄστρα (μαντεύω διὰ τῆς παρατηρήσεως τῶν ἄστρων) Πελοπν. (Αἴγ.) Μιλεῖ μὲ τ’ ἄστρο (συνών. τῇ προηγουμένῃ) Κεφαλλ. Αὐτὸς πιˬάνει τ’ ἄστρα (ἐπὶ ἵππου δρομαίως τρέχοντος καὶ εἰς ὕψος πηδῶντος) Ἰων. (Κρήν.) Αὐτὴ κατεβάζει τ᾽ ἄστρα (ἐπὶ πολυμηχάνου γυναικὸς) Μάν. Πέταξι ’ς τ' ἄστρα (ἔγινε ἔξω φρενῶν) Λέσβ. || Παροιμ. φρ. Τ' ἄσπρα κατεβάζουν τ' ἄστρα (διὰ τῶν χρημάτων τὸ πᾶν εἶναι κατορθωτὸν) κοιν. || Παροιμ. Πέσαν τ’ ἄστρα καὶ τὰ φάγαν τὰ γ’ρούνιˬα (ἐπὶ ὑψηλῶν ἀξιωμάτων περιελθόντων εἰς ἀναξίους) Σκῦρ. Ἐπέσαν τ’ ἄστρα κ᾽ ἐφάαν τα οἱ οῖροι (ἐπὶ ἀνθρώπων ὑψηλῆς περιωπῆς οἵτινες ἐξέπεσαν) Ρόδ. || Αἴνιγμ. Κλίθω κὰ τὸν οὐρανὸν καὶ σωρεύω τ' ἄστρ ( ἡ λεπτοκαρέα. κλίθω κὰ₌κλίνω κάτω) Τραπ. || Ἄσμ. Σὰν ἥλιˬος λάμπ’ ὁ μαῦρος του, σὰν ἄστρη ἡ φορεσιˬά dου Κρήτ.’Πὸ οὕλα ν᾿ ἄστρη τῶν ἀστρῶν τὸν ᾿ποσπερίτην θέλω,γιὰ νὰ μοῦ φέντῃ τοὶς αὐκές νὰ πάω ᾿τεῖ ποῦ θέλω Κύπρ.᾿Επῆραν τ᾿ ἄστρη τὸ νερό, τὰ νέφη τὸ πηάδι,ἐπῆραν τὸ σταμνάκι μου οἱ νυχτοπαρωρῖτες Τῆλ. Βάλλει τὸν ἥλεν πρόσωπον, τὸ φέγγον ἐμπροκάρδιν, βάλλει τ᾿ ἄστρεν τ᾿ ἑξίασπρον ἀνάμεσα ᾽ς σ᾿ ὀφρύδ καὶ πάει Ἑλένε ᾿ς σὴ χαράν, λαλεῖ τὴν τραβῳδίαν Σταυρ. Ἡ λ. καὶ ἐπὶ προσώπου ὡραίου ἢ προσφιλοῦς σύνηθ.: Εἶναι ὡραία ἄστρο σύνηθ. || ᾌσμ. Ποῦ πάς, πουλλάκι μου γλυκό, ἄστρο μου ζηλεμένο, ποῦ πάς, φεγγάρι μου λαμπρό, σπαθὶ ξεγυμνωμένο; Θεσσ. (Ζαγορ.) Ἄχι καὶ ποῦ ’ναι τ’ ἄστρο μου τὸ λαbιρὸ νὰ φέξῃ τὴ bονεμένη μου καρδιˬὰ νὰ μοῦ τὴ θεραπέψῃ Κρήτ.Ἄστρο, γλυκό μου ἄστρο, τὴ νεˬότη μου λυπήσου καὶ μὴ μ’ ἀφήσῃς ἔρμο ᾿ς τὸ πέλαο νά χαθῶ Κεφαλλ. Συνών. ἀστρή, ἀστρί 1. β) Ὁ αὐγερινὸς (σχῆμα κατ᾿ ἐξοχὴν) σύνηθ. : Ὡραῖος σὰν τὸ ἄστρο σύνηθ. Συνών. ἰδ. ἐν λ. ἀστρομερίτης. γ) Ἡ σελήνη Κρήτ. 2) Τὸ ἄστρον ὑπὸ τὸ ὁποῖον γεννᾶται ἕκαστος ἄνθρωπος καὶ τὸ ὁποῖον καθορίζει τὴν τύχην του ἢ τὸν χαρακτῆρά του σύνηθ. καὶ Πόντ.: ᾽Εγεννήθηκε μὲ τ’ ἄστρο του. Εἶναι γεννημένος σὲ καλὸ ἄστρο. Ἐγεννήθηκε σὲ κακὸ ἄστρο πολλαχ. Ὁ καθένας ἔ᾽ τ’ ἄστρο τ᾽, ὅσος κόσμος εἶναι ’ς τὴ γῆ, τόσα ἄστρα εἶναι ᾿ς τὸν οὐρανὸ Θρᾴκ. Τὸν ἐπῆρε ἀπὸ καλὸ ἄστρο (τὸν συνεπάθησε) Κάρπ. Κρήτ. || Φρ. Τ᾿ ἄστρο σ᾽ θελ’κὸν ἔν’ •(θελ᾽κὸν₌θηλυκὸν καὶ μεταφ. εὐνοϊκὸν) Πόντ. ‖ Παροιμ. Δὲν ἐσμεῖξα d' ἄστρα των (ἐπὶ ἐριζόντων συζύγων δι᾽ ἀσυμφωνίαν χαρακτήρων) Κρήτ. 3) Εἶδος ἄνθους Ρόδ. -Λεξ. Βυζ. Δημητρ. Πβ. ἀστρολούλουδο. 4) Χαρταετὸς Πελοπ. (Μάν.) : Τὰ παιδία ἀbολᾶνε ἄστρα. Συνών. ἀστέρι 7, ἀστράκι (ΙΙ) 4. Ἡ λ. ὑπὸ τὸν τύπ. Ἄστρος ὁ, καὶ ὡς κύριον ὄν. Σάμ. κ.ἀ.

Creative Commons

Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές - CC BY-NC-SA

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/