Voir le fichier PDFἁλάτι
Ενότητα:
Διαλεκτικό υλικό των εκδεδομένων τόμων του Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής Γλώσσης της Ακαδημίας Αθηνών
Λήμμα
ἁλάτι
Τύπος
Λήμμα
Μέρος του λόγου
Ουσιαστικό
Γένος
Ουδέτερο
Τυπολογία
ἁλάτι τό, κοιν. καὶ Καλαβρ. (Μπόβ.) ἁλάτ’ βόρ. ἰδιώμ. ἁλάτσι Ἀθῆν. (παλαιότ.) Ἀμοργ. Εὔβ. (Κάρυστ.) Θήρ. Ἰκαρ. Ἴος Κάλυμν. Κίμωλ. Κορσ. Κρήτ. Μέγαρ. (καὶ ἁλάτι) Μῆλ. Νάξ. (Ἀπύρανθ. Βόθρ. Κινίδ. Τρίποδ.) Πελοπν. (Λακων.) Σέριφ. Σίφν. Τῆλ. κ.ἀ. ἁλάτσ’ Πάρ. (Λεῦκ.) ἁλάσι Ἄνδρ. Κάσ. κ.ἀ. ἁλάσ’ Μύκ. ἁλάθι Νάξ. (Φιλότ.) ἁουάθι Νάξ. (Φιλότ.) ἁουάτσι Νάξ. (Βόθρ.) ἅτσι Τσακων. (καὶ ἁλάτσι).
Ετυμολογία
᾿Εκ τοῦ μεταγν. οὐσ. ἁλάτιον. Πβ. ΓΧατζιδ. ἐν Ἐπιστ. ᾿Επετ. Πανεπ. 3 (1906/7) 89 καὶ ἐν Glotta 1 (1909) 122. Ἡ λ. καὶ παρὰ Μεουρσ. Τὸ ἁλάτσι καὶ παρὰ Πορτ. Τὸ ἁλάθ’ ἐκ τῆς γενικ. ἁλαθιˬοῦ καὶ τοῦ πληθ. ἁλάθιˬα.
Σημασιολογία
1)Τὸ μαγειρικόν ἅλας κοιν. καὶ Καλαβρ. (Μπόβ.) Τσακων.: Βάζω-ρίχνω ἁλάτι ’ς τὸ βραστὸ -’ς τὸ φαεῖ κττ. Βάζω ἁλάτι ’ς τοὶς ἐλαι͜ὲς –’ς τὰ ψάριˬα κττ. κοιν. || Φρ. ἁλάτι τσ’ ἀράδας (τὸ σύνηθες ἅλας ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὸ λεπτὸν καὶ λευκόν. Πβ. ἀφράλα, ἀφράλατο, ἀφρῖνα) πολλαχ. Πβ. καὶ ἀπάλατο. Τὸ φαεῖ εἶναι ’ς τ’ ἁλάτι του (ἔχει ἁλατισθῆ ὅσον ἔπρεπε) πολλαχ. Βάλ’ του ἁλάτι (ἐπὶ ὑποθέσεως μὴ δυναμένης πλέον νὰ εὐοδωθῇ, ἀλλὰ πρὸς τὴν καταστροφὴν φερομένης, ἐκ μεταφ. τοῦ ὄζοντος καὶ πρὸς φθορὰν φερομένου πράγματος δι’ ἔλλειψιν ἅλατος. Συνών. φρ. βάλ’ του ρίγανη) πολλαχ. Τὸν ἔκαμε τ’ ἁλατιˬοῦ (τὸν ἔδειρεν ἀνηλεῶς, ἤτοι μέχρι θανάτου, ὥστε τὸ σῶμά του ἔχει πλέον ἀνάγκην ἅλατος διὰ νὰ μὴ βρομήσῃ. Συνών. φρ. ἁλατίζω ’ς τὸ ξύλο) πολλαχ. Τόν κάμανε τ’ ἁλαθιοῦ (τὸν ἐκούρασαν πολὺ) Φιλότ. Ἔγινα νιρὸ κιˬ ἁλάτ’ (ἔπαθα σύγχυσιν. ᾿Εκ μεταφ. τοῦ διαλυομένου καὶ ἀφανιζομένου εἰς τὸ ὕδωρ ἅλατος) Θεσσ. (Λαμ.) Ἁλάτ’ νὰ γέ’ς! (νὰ ἀφανισθῇς ὡς ἀφανίζεται τὸ ἅλας εἰς τὸ ὕδωρ! Ἀρὰ) Εὔβ. (Λίμν.) || Παροιμ. φρ. Νερὸ κιˬ ἁλάτι! (λέγεται κατὰ τὴν διάλυσιν ἔριδος καὶ δυσαρεσκείας καὶ τὴν ἐπερχομένην συμφιλίωσιν, ἤτοι ὡς διαλύεται καὶ ἀφανίζεται τὸ ἅλας εἰς τὸ ὕδωρ, οὕτω νὰ ἀφανισθῇ καὶ ἡ ἔχθρα) πολλαχ. Ὅσα εἴπαμε νερὸ κιˬ ἁλάτι (ἤτοι νὰ μὴ ἐπαναληφθοῦν, νὰ ἐξαφανισθοῦν) πολλαχ. Φάγαμε ψωμὶ κιˬ ἁλάτι (λέγεται πρὸς δήλωσιν μακρᾶς συμβιώσεως καὶ τῆς ἐντεῦθεν προερχομένης οἰκειότητος ὑπὸ τοῦ θέλοντος νὰ ὑπομνήσῃ εἰς φίλον του τὰ ὑπὸ τῆς φιλίας ἐπιβαλλόμενα καθήκοντα ἢ νὰ βεβαιώσῃ αὐτὸν ὅτι, καὶ ἂν ἐπῆλθον γεγονότα δυνάμενα νὰ διαλύσουν τὴν φιλίαν των, ἐξακολουθεῖ ὅμως νὰ θεωρῇ ἰσχυροὺς τοὺς συνδέοντας ἀμφοτέρους πρὸς ἀλλήλους δεσμούς. Τὴν καθιέρωσιν δὲ τῶν δεσμῶν τούτων συμβολίζει ἡ κοινωνία τῆς τραπέζης. Πβ. καὶ ἀρχ. φρ. «ἁλῶν κοινωνεῖν». Ἰδ ΝΠολίτ. Παροιμ. 1,436) πολλαχ. Σὲ ξένο φαεῖ ἁλάτι μὴ ρίχνῃς (πρὸς τὸν ἀναμειγνυόμενον εἰς ἀλλοτρίας ὑποθέσεις) πολλαχ. Τὸ σπίτι θέλει ἁλάτι κιˬ ἁλάτι! (πολλὰ πράγματα χρειάζεται ἡ οἰκογένεια) Πελοπν. (Ἄργ.) Οὔτε σπυρὶ ἁλάτι δὲ δίδει (ἐπὶ τοῦ καθ’ ὑπερβολὴν φιλαργύρου) Πελοπν. (Κορινθ. Λακων.) Τό ’σπειρε ἁλάτι (ἐπήνεγκε τελείαν καταστροφὴν) Κορινθ. κ.ἀ. Ἁλάτσι τοῦ χρειάζετ’ ἀκόμα καὶ ’φτεινοῦ (ὅταν ἐπιπάσσουν εἰς τὸ ἀρτιγέννητον βρέφος ἅλας, πρέπει ὅλοι οἱ ἐν τῇ οἰκίᾳ εὑρισκόμενοι νὰ ρίψουν ὀλίγον ἕκαστος διὰ νὰ ὁμοιάσῃ τοῦτο πρὸς ὅλους κατὰ τὴν εὐφυΐαν, τοὺς τρόπους, τοὺς λόγους κττ. Ἐπὶ τοῦ μωροῦ) Ἀπύρανθ. Δὲν ξέρει νὰ πῇ νερὸ κιˬ ἁλάτσι (ἐπὶ τοῦ μωροῦ) αὐτόθ. Μαχαιρεˬὰ καὶ χούφτ’ ἁλάτι! (ἐνν. τὸ ρ. θὰ βάλω ἢ βάλε κττ. ᾿Επὶ μεγάλης ἀπειλῆς) Λακων. ὸν ἐψιλέ ντι τζαὶ ὸν ἄλλεν ἅτσι! (εἰς τὸν ὀφθαλμόν σου καὶ τὸν ἄλλον ἁλάτι! Ἀρὰ) Τσακων. || Παροιμ. Ἁλάτι πάει ’ς τὴν ἁλυκὴ καὶ φρύγανα ’ς τὸ λόγγο (ἐπὶ τοῦ προσκομίζοντός που πρᾶγμα, τὸ ὁποῖον ἀφθονεῖ αὐτόθι. Πβ. ἀρχ. φρ. «γλαῦκ’ Ἀθήναζε») Ἤπ. Ὁ νοικοκύρις εἶν’ τ’ ἁλάτι τοῦ σπιτιˬοῦ (ὅτι ὡς τὸ ἅλας καθιστᾷ ἡδέα τὰ φαγητὰ, οὕτω καὶ ἡ ἐν τῇ οἰκογενείᾳ παρουσία τοῦ οἰκογενειάρχου ἀποτελεῖ δι’ αὐτὴν πηγὴν χαρᾶς) Ἄργ. β)Πληθ. ἅλατα, τὰ ἐντὸς λέβητος ἐναπομένοντα στερεὰ κατάλοιπα βράζοντος ὕδατος Προπ· (Κύζ.) κ.ἀ. Συνών. πουρί. 2)Μεταφ. ἡδύτης, χάρις σύνηθ.: Τὰ λόγιˬα του δὲν ἔχουν ἁλάτι πολλαχ. Δὲν ἔχει ἁλάτι (ἐπὶ τοῦ μὴ ἔχοντος χάριν εἰς τοὺς λόγους καὶ γενικώτερον τοῦ ἀπειροκάλου) πολλαχ. Συνών. φρ. ἀνάλατος ἄνθρωπος. Πβ. ἅλας.
Creative Commons
Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές - CC BY-NC-SA
