Voir le fichier PDFἄμπακος
Ενότητα:
Διαλεκτικό υλικό των εκδεδομένων τόμων του Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής Γλώσσης της Ακαδημίας Αθηνών
Λήμμα
ἄμπακος
Τύπος
Λήμμα
Μέρος του λόγου
Ουσιαστικό
Γένος
Αρσενικό
Τυπολογία
ἄμπακος ὁ, σύνηθ. ἄbbακος πολλαχ. ἄμπακους Ἤπ. .ἀ. ἄbbακους Λέσβ. κ.ἀ. ἄμπαχος Κωνπλ. ἄbbαχος Θήρ. Κύθν. Σῦρ. (Ἑρμούπ.) ἄbbαχους Σάμ. (Μαραθόκ. κ.ἀ.) ἄμπακας Ἤπ. Κύθηρ. Πελοπν. (Ἀρκαδ.) Στερελλ. (Αἰτωλ.) κ.ἀ. — Λεξ. Μ. Ἐγκυκλ. Βλαστ. ἄbbακας Θρᾴκ. (Αἶν. κ.ἀ.) Λέσβ. ἄbbαχας Κρήτ. ἄbbεκο Ἀπουλ. (Καλημ.)
Ετυμολογία
Ἐκ τοῦ Ἰταλ. αbbαcο, ὅ ἐκ τοῦ Λατιν. abacus, τοῦτο δὲ ἐκ τοῦ ἀρχ. Ἑλλην. ἄβαξ. Πβ. GMeyer Neugr. Stud. 4,10, ΣΨάλτην ἐν Ἀθηνᾷ 29 (1917) Λεξικογρ. Ἀρχ. 31, ΖΖαμάν. ἐν Ἐκπαιδ. Ἐπιθεωρ. 1,99 καὶ AMaid-hof Neugr. Rϋckwand. 2.
Σημασιολογία
1) Πίναξ σχολικός, ἀβάκιον Λέσβ.: Φρ. Θά σι γράψου ᾿ς τοὺν ἄbbακου! (θὰ σὲ καταγγείλω εἰς τὸν διδάσκαλον). Βάλιν τοὺν νοῦ σ᾿ ᾿ς τοὺν ἄbbακα !(πρόσεχε εἰς τὸν ἄμπ.) Πβ. πλάκα. β) Ἄμμος (ἡ σημασία προῆλθεν ἐκ τοῦ γεγονότος, ὅτι κατὰ τοὺς παλαιοτέρους χρόνους τὸ σχολικὸν ἀβάκιον ἐκαλύπτετο δι᾿ἄμμου, ἐφ᾿ἧς ἔγραφον, δηλ. τὸ περιεχόμενον ἀντί τοῦ περιέχοντος) Πελοπν. (Λακων.) Στερελλ. (Αἰτωλ.) : Φρ. Ξέρει τὸν ἄbbακο τῆς θάλασσας (ἐπὶ τοῦ γνωρίζοντος πολλά, τοῦ σοφοῦ. Συνών. φρ. ξέρει τὸν ἄμμο τῆς θάλασσας! Λακων. Πῆρι λιπρὰ τοὺν ἄμπακα τ᾿ ς θάλασσας! (δηλ. πολλὰ) Αἰτωλ. || Συνεκδ. έπὶ πλησμονῆς παντός πράγματος (πβ. ἄμμος 1) σύνηθ. : Πήραμι λιπτὰ τοὺν ἄμπακα (εἰσεπράξαμεν πολλὰ χρήματα) Αἰτωλ. Ἧταν κόσμους οὑ ἄμπακας (ἦσαν πολλοὶ ἄνθρωποι) αὐτοθ. Ἤτανι ἄμπακας φέτου σταφύλια αὐτόθ. Ἐβγάλαμι τοὺν ἄμπακα κριμμύδιˬα (πβ. συνών. φρ. ἤκαμε πεπόνια τὴν ἄβυσσο, ερέκα ἄδυσσεὕω) αὐτοθ. Ἔμαθι χαμπέρια τοὺν ἄμπακα (ἔμαθε πολλάς εὶδήσεις) αὐτόθ. || Φρ. Ξέρει τὸν ἄbbαλο (γινώσκει πολλά,εἶναι σοφός, εύφυής. Συνών. φρ. ξέρει τὴν ἄβυσσο) Θήρ. Κύθν. Πελοπν. (Δημητσάν. Μεσσ.) κ.ἀ. Κατέχει τὸν ἄμπακο (ἐπὶ τοῦ πολυφάγου. Συνών. φρ. τρώει ἕναν ἄδυσσο <ἰδ. ἄβυσσο> -τὸν περίδρομο -τὸν κόρακα) Πελοπν. (Λακων.) Προπ. (Κύζ) Τρώει τὸν ἄμπακό του (συνών. τῇ προηγουμένῃ. Ἡ ἀντων. του κατ᾿ἀναλογ. πρὸς τὴν φρ. ἤκουσε τὸν ἄμπακό του) ἀγν. τόπ. Ποῦ νὰ φάς τὸν ἄμπακα! (Ἀρἀ. Συνών. φρ. ποῦ νὰ φάς τὸν κόρακα - τὸν περίδρομο!) ἀγν. τόπ. Ἔφαγε τὸν ἄμπακο (ἐδάρη ἐπὶ πολύ. Σθνών. Γρ. ἔφαγε ξύλο πολὺ) ἀγν. Τόπ. Ἤκουσε τὸν ἄμπακό του (ἡ φράσις φαίνεται ὅτι προῆλθεν ἐκ παλαιοτέρας ἤκουσε τὸν ἄμπακο = ἤκουσε πολλὰ, ἤκουσε πολλὰς ὕβρεις, καθυβρίσθη. Συνών. φρ. ἄκουσε τὸν ἑξάψαλμο - τὸν ἀναβαλλόμενο) Χίος Θ᾿ ἀκούσῃ τὸν ἄμπακό του Κωνπλ. Τοῦ διˬάβασε τὸν ἄμπακο (ὕβρισεν αὐτὸν πολύ. Ἡ φρ. κατ᾿ἀναλογ. τῆς φρ. τοῦ διˬάβασε τὸν ἑξάψαλμο., Συνών. φρ. τὸν διˬάβασε καλά, τὸν ἔψαλε καλὰ) Χίος Ἄμε νὰ σοῦ διˬαβάσουν τὸν ἄμπακο! (ὕβρις πρὸς ὀχληρὸν καὶ ἀνόητον) Ζάκ. Θὰ σοῦ ψάλω τὸν ἄμπακο Ἄνδρ. Θήρ. Σῦρ. κ.ἀ. Θὰ σοῦ δώσω τὸν ἄbbακο! (εἰρωνικῶς ούδέν!) Πελοπν. (Σπάρτ.) Ξέρει τὸν ἄμπακο (συνών. τῇ προηγουμένῃ) Εὔβ. (Αὐλωνάρ.) Τί θὰ μοῦ δώσῃς; — Τὸν ἄμπαχο! (συνών. τῇ προηγουμένῃ) Κωνπλ. Τοῦ ἔμεινε ὁ ἄμπακος (συνών. τῇ προηγουμένῃ) Πελοπν. (Βασαρ.) Εἴπαμε τὸν ἄbbακο (εἴπομεν ἀνοησίας. Οἱ πολλοὶ λόγοι, αἱ φλυαρίαι, συνήθως εἶναι καὶ ἀνόητοι) Κεφαλλ. Μᾶς λές τὸν ἄbbακο (συνών. τῇ προηγουμένῃ) Κεφαλλ. (α) Τὸ ἄπειρον, ἐπὶ ἐκτάσεως Λέσβ. : Ἀπ᾿ίδῶ ὣς τοὺν ἄbbακα. γ) Ἡ ἀριθμητική Ἀπουλ. (Καλημ.) Πελοπν. (Ἀρκαδ.): Φσέρει ᾿ ὸν ἄbbεκο ἐκεῖνο (γινώσκει τὴν ἀριθμητικὴν ἐκεῖνος) Καλημ. δ) Λογαριασμὸς ἀγν. τόπ. : Φρ. Μὴ μοῦ σκοτίζῃς τὸν ἄμπακο !(μὴ μὲ ταράττῃς ! Συνών. φρ. μὴ μὲ ζαλίζῃς!) ε) Βιβλίον ἀριθμητικῆς (πβ. ΝΠολίτ. Παροιμ. 2,163) ἀγν. τόπ. : Βγάλε τὸν ἄμπακα νὰ ἰδῇς. 2) Ἄβαξ παιγνίου καὶ ἡ παιδιὰ ἡ παιζομένη ἐπ᾿αύτοῦ (πβ. ἀρχ. ἀβάκιον, ἄβαξ) Ἤπ. Μακεδ. (Καταφύγ.) Πελοπν. (Ἀρκαδ. Δημητσάν.) : Φρ. Αὐτὰ τὰ λένε ᾿ς τὸν ἄμπακο !(εἶναι λόγοι παίζοντος ἀνθρώπου) Δημητσάν. .κ.ἀ. Δὲν παίζουμε τὸν ἄμπακα !(δὲν ἀστεϊζόμεθα) Ἤπ. 3) Ὡς ἐπίθ. σοφός, ἔμπειρος τέχνης τινὸς Θρᾴκ. (Αἶν. κ.ἀ.) : Εἶναι ἄbbακας ᾿ς τὰ γράμματα Αἶν. Σὶ καbόσα χρόνια τά ᾿μαθι τὰ γράμματα τέλ͜εια κὶ γί᾿ κι ἄbbακας Θρᾴκ. Ἔγινι ἄbbακας᾿ς τὰ γράμματα κὶ πρόκουψι Αἶν.
Creative Commons
Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές - CC BY-NC-SA
