γιˬατὶ

Ενότητα:

Διαλεκτικό υλικό των εκδεδομένων τόμων του Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής Γλώσσης της Ακαδημίας Αθηνών

Λήμμα

γιˬατὶ

Τύπος

Λήμμα

Μέρος του λόγου

Σύνδεσμος

Τυπολογία

γιˬατὶ. σύνδ αἰτιολ. διˬατὶ Κορσ. Πόντ. (Οἰν.) γιˬατὶ κοιν. καὶ Ἀπουλ. (Καλημ.) Καλαβρ. (Μπόβ. Χωρίο Βουν.) Καππ. (Ἀξ. Ποτάμ.) Πόντ. Τσακων. γιˬατὶς Θρᾴκ. (Αἶν.) γιˬαθὶ Χίος (Πυργ.) γιˬακὶ Λέσβ. Χίος (Βέσ.) γιˬακὶ Χίος (Μεστ.) γιˬατσὶ Καππ (Ἀραβάν. Γούρτον.) Μακεδ. (Ἄνω Κώμ. Σιάτ.) Τσακων. γιˬατὶ Καππ. (Ἀραβάν.) ζατὶ Κρήτ (Βιάνν.) Λέσβ. ιˬατὶ Χίος (Πισπιλ.) γιˬατσὰ Τσακων. (Χαβουτσ.) γιˬετσὰ Τσακων (Χαβουτσ.) γιτσὰ Τσακων. (Χαβουτσ.) γιˬατιτὶ Θρᾴκ. (Μαρών.) γιˬατατὶ Θρᾴκ. (Γέν. Ἐπιβάτ. Σαμοκόβ Σαρεκκλ. κ.ἀ.) γιτὶ Μακεδ. (Καστορ.) ’ιˬατὶ Κάρπ. (Ἔλυμπ.) Νάξ. (Ἀπύρανθ.) ’ατὶ Καππ. (ἈΞ Οὐλαγ.) γιˬαὶ Καππ. (Μισθ.) γιˬάτι Πόντ. (Ἴμερ.) γιˬάτ’ πολλαχ. βορ. ἰδιωμ. γιὰ Θήρ. Καππ. (Σινασσ.) Κεφαλλ. Κρήτ Μακεδ. (Βόιον) Μέγαρ. Μῆλ. Πελοπν. (πολλαχ.) Σαμοθρ. ’ιˬὰ Νάξ. (Ἀπύρανθ. κ.ἀ.)

Ετυμολογία

Τὸ ἤδη Βυζαντ. γιατί, καὶ τοῦτο ἐκ τοῦ ἐρωτηματικοῦ τοιούτου κατὰ σύμφυρσιν πρὸς τὸ διότι, ἕνεκα τῆς ταυτοχρόνου σχεδὸν χρήσεως τοῦ δευτέρου εἰς τὸν λόγον εἰς ἀπάντησιν ἐρωτήσεως διατυπουμένης διὰ τοῦ πρώτου. Ἡ διὰ τοῦ γιˬατί εἰσαγωγὴ πλαγίων ἐρωτήσεων, π.χ. δὲν ξέρω γιˬατί ἦρθες, διηυκόλυνε τῆν μετάπτωσιν τοῦ ἐρωτηματικοῦ τούτου μορίου εἰς αἰτιολογικὸν σύνδεσμον. Χαρακτηριστικὸν παράδειγμα τῆς συμφύρσεως τοῦ γιατὶ πρὸς τὸ διότι ἀποτελεῖ ἡ χρῆσις τοῦ πρώτου εἰς τὸ τέλος αἰτιολογικῶν προτάσεων: Δὲν ἔρχουμι, δὲν μπουρῶ γιˬατὶ - Δὲν τοὺ παίρνου, δὲν μ’ ἀρέσει γιˬατὶ Μακεδ. (Σέρρ.). Ἡ χρῆσις τοῦ γιˬατὶ ὡς αἰτίολογικοῦ ἤδη Βυζαντ. καὶ εἰς Βουστρών (ἔκδ. Κ. Σάθα, Μεσν. Βιβλ 2,518) «καὶ ἐσκότωσέν τον μὲ ἀφορμήν τοῦ μισὲρ Ρίτζου καὶ τοῦ μισὲρ Τζιάμε Σαπλάνα, διατὶ εἶπαν τους πὼς εἶναι παράβουλοι (= προδόται)». Περὶ τῶν διαφόρων τύπων βλ. τὸ ἐρωτηματ γιατί. Περὶ τοῦ τύπ. γιˬατίς πβ. ἀντίς, δηλαδής, ἐπειδὴς κ.ἀ.

Σημασιολογία

Διότι, ἐπειδή κοιν. καὶ Ἀπουλ. (Καλημ. Μαρτ.) Καλαβρ. (Μπόβ. Χωρίο Βουν.) Καππ. Πόντ. (Ἴμερ. Οἰν κ.ἀ.) Τσακων. (Χαβουτσ. κ.ἀ.): Φύγε, γιˬατὶ θὰ σὲ δείρω. Ντύσου, γιˬατὶ θὰ κρυώσῃς. Τὸ πῆρα, γιˬατὶ τὸ χρειάζουμαι κ.τ.τ. κοιν. Σὰ φυτεύγεις dὰ ψαθιˬά, μὴ gλάνῃς, γιατὶ ’ὰ καύγουσι dὰ κρομμύδιˬα (ψαθιˬὰ = τεμάχια καλλιεργημένης γῆς εἰς σχῆμα τετραγώνου, εἰς τὸ ὁποῖον φυτεύονται κρόμμυα) Χίος (Φυτ.) Ἤκατσα πολλὴν νύκτα, γιˬατὶ ἤθε’ νὰ φύ’ ὁ γιˬός μου (παρέμεινα ἀγρυπνῶν ἀργὰ τὴν νύκτα, διότι ἐπρόκειτο νὰ φύγῃ ὁ υἱός μου) Κίμωλ. Χτύπησέ με, λέ᾽ ἡ ἀρκούδα, γιˬ ατατὶ ᾽ὰ σὲ φάγω (ἐκ παραμυθ.) Θρᾴκ. (Σαμακόβ.) Δὲ bάει ’ς τὸ χωράφι, γιˬατὶ φοβᾶται νὰ περάσῃ ἀπὸ τὸ ρέμα Πελοπν. (Γαργαλ.) ’Èπ-πῆρτα, γιˬατὶ ἔβρεχε (δὲν ἐπῆγα...) Ἀπουλ. (Μαρτ.) Μὴ χασουμερίῃς. γιˬατὶ δὲν θὰ προφτάκουμι νὰ φτε͜ιάκουμι τὴν πίττα (ἐκ παραμυθ.) Μακεδ. (Καστορ.) Πήαινε, γιˬὰ θὰ σὲ δείρω Κεφαλλ. Μή μ’ ἀφήκῃς, γιˬὰ θὰ μὲ χάσῃς Πελοπν. (Μαργέλ.) Νὰ μή σὲ φιλήσ’ ἡ μάννα σου, γιˬὰ θὰ μὲ ξεχάσῃς (ἐκ παραμυθ.) Νάξ. Μολλιφικάρισμα θέλει τὸ δαμαάκι, ᾽ιˬατὶ τό ’δεσα κοdὰ (μολλιφικάρισμα = ἀπόλυσιν, μεγάλωμα, λασκάρισμα τοῦ σχοινίου) Νάξ. (Ἀπύρανθ.) Κάτσε ὀρνικός, γιˬὰ θὰ σὲ δείρω (ὀρνικὸς = εἰρηνικός, ἥσυχος) Ἐρεικ. ’Κὶ ἕρθα, γιˬατὶ ᾽κὶ ἐλάλεσές με (δὲν ἦλθα, διότι δὲν μὲ ἐφώναξες) Πόντ. Φοβούμενε μὴν ἔσαι ἄρρωστε, γιˬατσὶ δράκα τὸν ὕπρε μου κακὰ ὀνεούρατα (= φοβοῦμαι μήπως εἶσαι ἄρρωστος, γιατὶ εἶδα εἰς τὸν ὕπνον μου κακὰ ὄνειρα) Τσακων. || Φρ. Γιˬατὶ ποὺ λὲς ἢ γιˬατ’ ἀποὺ λὲς ἢ καὶ ἀποὺ λὲς (λοιπόν· ἔναρξις ὁμιλίας) Κρήτ. Μύκον. κ.ἀ. Πήαμε, γιατὶ ποὺ λές, ’ς τὸ πανηγύρι, ἤπιˬαμε, χορέψαμε Μύκ. || Παροιμ Μὴ λυπᾶσαι τὸν καβαλλάρη, γιˬατὶ κρέμονται τὰ ποδάριˬα του (ἐπὶ τῶν ἐκλαμβανόντων τὰ προσόντα ὡς μειονεκτήματα) Ι. Βενιζέλ., Παροιμ.2 161,159: Ἡ παροιμ. εἰς παραλλαγ πολλαχ. Πολλὰ καλὰ ’ς τὴν ἔρημο, γιˬατὶ κανεὶς δὲν εἶναι (ἐπὶ ἀφθονίας ὀφειλομένης εἰς τήν ὀλιγανθρωπίαν) αὐτόθ. 259, 185. || Γνωμ. Ποτέ σου μὴ σεκλεαdιστῇς, ὅ,τι νὰ χάσῃς πρᾶμα, ’ιˬατὶ ποτὲς τὰ πράματα ἀθρῶποι δὲν ἐκάμα Νάξ. || Ποιημ Ἄργ͜ειε νά ’ρθῃ ἐκείνη ἡ μέρα κ’ ἦταν ὅλα σιωπηλά, γιˬατὶ τά ᾿σκιˬαζε ἡ φοβέρα καὶ τὰ πλάκωνε ἡ σκλαβιὰ Δ. Σολωμ., 2. Ἡ λ. καὶ ὡς παρων ὑπὸ τὸν τύπ. Γι͜ατῆς Πελοπν. (Γαλατ.)

Creative Commons

Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές - CC BY-NC-SA

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/