Ξεφύλλισμα pdfΓιˬαννάκης
Ενότητα:
Διαλεκτικό υλικό των εκδεδομένων τόμων του Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής Γλώσσης της Ακαδημίας Αθηνών
Λήμμα
Γιˬαννάκης
Τύπος
Λήμμα
Μέρος του λόγου
Ουσιαστικό
Γένος
Αρσενικό
Τυπολογία
Γιˬαννάκης ὁ, κοιν. Γιˬαννά’ς βόρ. ἰδιώμ. Γιˬαν-νάκης Ἀμοργ. Γιˬαννάτσης Ἀστυπ. Εὔβ. (Αὐλωνάρ. Κάρυστ. Κονίστρ. Κουρ. Κύμ. κ.ἀ.) Λέσβ. Μύκ. Κάσ. Ἰαννάτσης Νάξ. (Ἀπύρανθ.) Γιˬαννάτση Τσακων. (Χαβουτσ.) Γιˬαννακῆς Κρήτ. Νίσυρ. Χίος Γιˬαννατσῆς Στερελλ. (Δεσφ.) Σῦρ. Χίος.
Ετυμολογία
Ἐκ τοῦ κυρ. ὀν. Γιˬάννης καὶ τῆς ὑποκορ. καταλ. -άκης, περὶ τῆς ὁπ. βλ. -άκης. Ἡ λ. καὶ εἰς ἔγγρ. τοῦ 1740 ἀπὸ Παξούς. Βλ. Γ. Πετροπ., Νοταρ πράξ. Παξῶν, σ. 280.
Σημασιολογία
1) Θωπευτικῶς, τὸ κυρ. ὄν. Γιˬάννης κοιν.: Παροιμ Ὄχι Γιˬάννης, (ἀλλὰ) Γιˬαννάκης (ἐπὶ τῶν παριστῶντων ὅμοια πράγματα ὡς διάφορα ἢ προσπαθούντων νὰ εὕρουν διαφορὰς ἐκεῖ ὅπου δὲν ὑπάρχουν) κοιν. Τί Γιˬάννης, τί Γιˬαννάκης! (συνών. μὲ τῆν προηγουμ.) Δὲν εἶναι Γιˬάννης παρὰ Γιˬαννάκης (συνών. μὲ τὴν προηγουμ.) κοιν. Γιάννης πῆε-νε, Γιˬαννάτσης γύρισε-νε (ἐπὶ τῶν ἐπιστρεφόντων ἀπράκτων ‘εξ ἀνατεθείσης ἐργασίας ἢ ἀμεταβλῆτων ἐκ σπουδῶν ἢ ταξιδίου) Μύκ. Καλημέρα, βρὲ Γιˬαννάτσ’. - Ἄνου-κάτου, κ’τσιˬὰ ᾽ς τοὺ π᾽νάτσ᾿ (συνών. Γε͜ιά σου Γιˬάννη - Κουκκιˬὰ σπέρνω) Λέσβ. Δὲ dὸν μέλει τὸ Γιαννάκη, | ἂν ἐχάθη τὸ βαdάκι (οὐ φροντὶς Ἱπποκλείδῃ) Πελοπν (Λάστ.) ᾌσμ. Γιˬαννάκη, τί τὰ φόρεσες τὰ γιορτινά σου ροῦχα, τὴν κόκκινη τὴ φέρμελη, τὸ πράσινο ταμπάρο; Πελοπν. (Δίβρ.) Νὰ ζήσῃς, γέρο ἀbελικέ, τίνος εἶν’ τ᾽ ἀbελάκι; - Τσῆ ἐρημιˬᾶς, τσῆ σκοτεινιˬᾶς, τοῦ γιˬοῦ μου τοῦ Γιˬαννάκη Κρήτ. Ἄ bαdρευτῇς, Γιˬαννάτση μου, τσαὶ κάνῃς τσαὶ παιδάτσι, θὰ πιˬάσῃς ψεῖρα ᾿ς τὸ γιˬακᾶ, κόνιδα ᾿ς τὸ μουστάτσι Ἴος Κουν-νὶ κουν-νὶ τὸ διˬάλεε ὥς τὴμ-Μεγάλη bέφτη. - Γιˬὰ πές μου, βρὲ Γιˬαννάκη μου, τί ἔκαμες τ᾽ ἀλεύρι; (κουν-νὶ = σπυρὶ) Ἀμοργ. Καὶ κεῖ βρίσκει τὸ Γιˬαννακῆ σὲ τράπεζα στρωμἑνη Νίσυρ. Οὔτε τὰ ’λόχρυσά μου θῶ οὔτε τὰ καμοχένιˬα, μόνο σὰν ἔρτ’ ὁ Γιˬαννατσῆς, νὰ μὴ τὸν παρασφάξῃς (θῶ = θέλω· καμοχένια : τὰ ἐκ καμοχᾶ, εἴδους δαμασκηνοῦ ὑφάσματος κατεσκευασμένα ἐνδύματα· παρασφάξῃς = λυπήσῃς, στενοχωρήσῃς) Χίος. Μάννα μου, ἂν ἔρθῃ ὁ Γιˬαννακῆς, μὴ τ’ ἀγριομιλήσῃς Κρήτ. (Πεδιάδ.) Ὁ Γιˬαννακῆς κι ὁ Κωσταdῆς εἶχαν ἀδελφοσύνη, ἀδελφοσύνη καὶ φιλιˬὰ κ’ ἐτρώγανε κ’ ἐπίνα (φιλιὰ = φιλία) Κρήτ. (Κριτσ.) Ἡ λ. καὶ ὡς ἐπών. ὑπὸ τύπ. Γιˬαννάκης Ἀθῆν Πελοπν. (Ἄργ. Κόρινθ.) Γιˬαννά’ς Θρᾴκ. (Σουφλ.) Μακεδ (Ἄνω Κώμ Κάλιαν. Ροδολίβ.), ὡς παρωνύμ. ὑπὸ τύπ. Γιˬαννάκης Νίσυρ. Πελοπν. (Βουρβουρ. Γαργαλ. Κοντογόν.) Νίσυρ. καὶ ὡς τοπων. ὑπὸ τύπ. Τοῦ Γιˬαννάκη Μαθράκ. Πελοπν. (Μάν.) τοῦ Γιˬαννά’ Ἤπ. (Μέγα Περιστ.) Στερελλ. (Γαλαξ.) Τῆν (Ἰστέρν.). Τοῦ Γιˬαννάκη ἡ Σφῆνα Πελοπν. (Κερπιν.), τοῦ Γιˬαννά’ ἡ Βρύσ’ Θεσσ. (Πήλ.) τοῦ Γιˬαννά’ οὑ Λάκκους Ἤπ. (Μέγα Περιστ.), τοῦ Γιˬαννάκ’ ἡ Μαγούλα Θεσσ. (Καρποχώρ.), τοῦ Γιˬαννά’ τοὺ Μπουρούμ’ Μακεδ. (Ἀρέθουσ.) τοῦ Γιˬαννά’ οἱ Πλάκις Θεσσ. (Πήλ.), τοῦ Ζαννάτση Ἀστυπ. 2) Ὁ νεοσύλλεκτος στρατιώτης σύνηθ.: Ἤμουνα Γιˬαννάτσης ἀκόμα, οὔτε ὅπλο εἶχα πιάσει οὔτε εἶχα φυλάξει σκοπὸς Ἀστυπ. 3) Τὸ πτηνὸν Φοινίκουρος ὁ ὠχρόσυρος (Phoenicurus ochrurus gibraltariensis), τῆς οἰκογ. τῶν Κοσσυφιδῶν (Turdidae) Νίσυρ. Σῦρ. Φολέγ.: Τὴ μιˬὰ εἶναι Γιˬαννακῆς καὶ τὴν ἄλλη ἀσπρόκολος (ἐπὶ διπροσώπων. Ἐκ τῆς λαϊκῆς δοξασίας ὅτι τὸ πτηνὸν τοῦτο ἀλλάζει τὸ πρὸς τὴν οὐρὰν πτέρωμά του κατὰ τὸ θέρος καὶ γίνεται «ἀσπρόκολος». Ἡ δοξασία αὐτῆ εἶναι ἐπιβίωσις ἀναλόγου ἀρχαίας. Βλ. Ἀριστοτ., Ζ. ἱστορ. 632b 28). Συνών βλ. εἰς λ. Γιˬάννακας 2. 4) Τὸ πτηνὸν Ἐρίθακος ὁ ἐρυθρόλαιμος (Erithacus rubecula), τῆς οἰκογ. τῶν Κοσσυφιδῶν (Turdidae) Ἀνάφ. Ἰων. (Κρήν.) Κάρπ. (Ἔλυμπ.) Κρήτ. (Ρέθυμν. κ.ἀ.) Σίφν. Σύμ. Σῦρ. Χίος. Συνών. βλ. εἰς λ. Γιˬαννάκι 3. 5) Ὁ πλανήτης Ἀφροδίτη Στερελλ. (Δεσφ.) Συνών. ἀστέρας 1β, ἀστέρι 1γ, ἀστερινὸς 7, ἀστρίτσι 1γ, ἄστρο αὑγινό, ἄστρο τῆς αὐγῆς, ἄστρο τῆς ἡμέρας, ἀστρόβλακας, αὐγερινὸς 2, αὐγίτης, ἡμεράστρι. 6) Ὑπὸ τὸν τύπ. Οὑ Γιˬαννά᾿ς κ᾽ ἡ Μαργίτσα πιθαν. ὁ ἀστερισμὸς τοῦ ᾽Ορίωνος Σάμ. (Μαυραντζ.): Οὑ Γιˬαννά’ς ζιβγαρίζ’ μὶ τὰ βόιˬδιˬα κ᾽ ἡ Μαργίτσα, ἡ ’ναῖκα τ᾿, τ’ πάει φαΐ. Συνών. ἀλετροπόδα, ἀλετροπόδι, βουάλετρα, καραβᾶς, ποδαλέτρι, ποδάλετρα.
Creative Commons
Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές - CC BY-NC-SA
