Ξεφύλλισμα pdfἀπανωπροίκι
Ενότητα:
Διαλεκτικό υλικό των εκδεδομένων τόμων του Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής Γλώσσης της Ακαδημίας Αθηνών
Λήμμα
ἀπανωπροίκι
Τύπος
Λήμμα
Μέρος του λόγου
Ουσιαστικό
Γένος
Ουδέτερο
Τυπολογία
ἀπανωπροίκι τό, σύνηθ. ἀπανουπροί’ Ἤπ. (Ζαγόρ.) ἀπανωπρούκιν Χίος (Καρδάμ.) ἀπανωπρούκι Θήρ. Κρήτ. Χίος ἀπαν’προύτ’ Λέσβ. ἀπανουπρουκιˬὸ Λέσβ. ’πανωπροίκι Α.Ρουμελ. (Σωζόπ.) Ἤπ. Κύθηρ. Πελοπν. (Βούρβουρ. Γέρμ. Μάν. Οἰν.) Ρόδ. ’πανωπροίτσι Ἀθῆν. (παλαιότ.) ’πανουπροίκι Θρᾴκ. (Κομοτ.) ’πανουπροί’ Ἤπ. (Ζαγόρ.) Στερελλ. (Αἰτωλ.)
Ετυμολογία
Ἐκ τοῦ ἐπιρρ. ἀπάνω καὶ τοῦ οὐσ. προῖκα ἢ προικιˬό.
Σημασιολογία
1) Χρῆμα ἢ πρᾶγμα διδόμενον εἰς τὸν γαμβρὸν πέραν τῆς συμπεφωνημένης προικός, ἐξώπροικον, παράφερνον σύνηθ.: Πῆρε προῖκα κιˬ ἀπανωπροίκι σύνηθ. Ἦρτεν ὁ χρόνος βίσεχτος κ᾿ ἐφάγαν καὶ τὰ προυκιˬὰ καὶ τ᾿ ἀπανωπρούκιˬα Χίος Ζήταϊ ’πανουπροί’ οὑ γαμπρός, ἀλλὰ δὲν τὄδουκαν Αἰτωλ. Ἡ νύφ’ μας ἔφιρι κὶ πουλλὰ ’πανουπροίκιˬα Ζαγόρ. || Παροιμ. Ὅσα σοῦ δώσῃ ὁ διάολος τὰ παίρνει ἀπανωπροίκι (τὰ πονηρὰ κέρδη φέρουν ζημίαν, διότι ἀποδίδονται πολλαπλασίως) Κεφαλλ. Ἡ γραῖ δὲ dό ᾿ρπιζε νὰ παdρευτῇ κιˬ ἀπανωπρούκιˬα ᾿γύρευγε (ἐπὶ τοῦ πλεονέκτου τὸν ὁποῖον καὶ κέρδος ἔτι ἀνέλπιστον δὲν εὐχαριστεῖ) Κρήτ. || ᾌσμ. Χρόνους τῆς γράφουν τὰ προικιˬά, χρόνους τ᾿ ἀπανωπροίκιˬα πολλαχ. Τρεῖς χρόνους γράφου dὰ προυκιˬὰ καὶ δυˬὸ τ’ ἀπανωπρούκιˬα καὶ τὰ χωστὰ τσῆ μάννας τση χρόνο καὶ πέdε μῆνες (τὰ χωστὰ τσῆ μάννας τση=ὅσα εἶχε κρύψει χάριν αὐτῆς ἡ μήτηρ της) Κρήτ. 2) Μέρος κλήρου διδόμενον ὑπὸ τοῦ πατρὸς πρὸς οἰκονομικὴν ἐνίσχυσιν τοῦ νυμφευομένου υἱοῦ, τὸ ὁποῖον κανονικῶς οὗτος θὰ ἐλάμβανε μετὰ τὸν θάνατον τοῦ πατρός του Κύθηρ. 3) Ἡ διατετιμημένη πωλήσεως ἕνεκα προὶξ Κύθηρ.: Τὰ ὁρίζει ὁ ἄντρας τὰ χτήματα, γιˬατὶ τοῦ τά ᾿καμε ’πανωπροίκι. 4) Ποσὸν διδόμενον εἰς τὸν γαμβρὸν ἕνεκα ἐλαττώματος τῆς νύμφης παρατηρηθέντος εὐθὺς μετὰ τὸν γάμον Κεφαλλ. Πελοπν. (Λακεδ. Λάστ.) 5) Πληθ. συνεκδ., ξύλα ἣ ἀλλα βάρη τιθέμενα πρὸς τὸ ἕτερον μέρος τοῦ σάγματος τοῦ ἀπὸ τῆς μιᾶς μόνον πλευρᾶς φορτωμένου ζῴου πρὸς ἰσορρόπησιν Πελοπν. (Οἰν.)
Creative Commons
Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές - CC BY-NC-SA
