δαγκάζω

Ενότητα:

Διαλεκτικό υλικό των εκδεδομένων τόμων του Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής Γλώσσης της Ακαδημίας Αθηνών

Λήμμα

δαγκάζω

Τύπος

Λήμμα

Μέρος του λόγου

Ρήμα

Τυπολογία

δαγκάζω ἀμάρτ. δαγκάζου Μακεδ. (Καστορ.) δανgάζω Ἤπ. (Κόνιτσ.) δακάζω Καρ. (Ἀλικαρνασσ.) δακ-κάζω Ἀπουλ. Καλαβρ. (Μπόβ.) δαgάω Κεφαλλ. δαγκάου Ἤπ. (Πάργ.) Στερελλ. (Ἀχυρ.) δαgάου Ἤπ. (Ζαγόρ.) Θρᾴκ. (Αἶν.) δανgάου Μακεδ. (Βόιον) δαγκῶ Ἤπ. κ.ἀ. δαgῶ Μῆλ. δανgῶ Κάλυμν. Κῶς Νίσυρ. κ.ἀ. δακῶ Θήρ. Ἴος Κρήτ. Κύθν. Μῆλ. Νάξ. (Ἀπύρανθ.) Σκίαθ. δακ-κῶ Ἀμοργ. Κίμωλ. Κύπρ. Ρόδ. Σέριφ. Σίφν. Σύμ. Τῆλ. δακ-κοῦ Λυκ. (Λιβύσσ.) δακ-κῶ Κῶς (Καρδάμ. Κέφαλ. Πυλ.) κ.ἀ. δακχῶ Κάλυμν. Κῶς Νίσυρ. Σίφν. κ.ἀ. γιˬακ-ῶ Μεγίστ. Ρόδ. βακ-κῶ Κάρπ. Ρόδ. Χάλκ. ᾿ακ-ῶ Κάρπ. (Ἔλυμπ.) Κύπρ. δαϊκάω Σέριφ.

Ετυμολογία

Ἐκ τοῦ ἀρχ. ρ. δακνάζω δι᾿ ἀντιμεταθέσεως τῶν συμφ. κ και ν. Οἱ συνῃρημένοι τύποι δαgάω > δαγκῶ, δακ-κῶ κλπ. ἐκ τοῦ ἀορ. ἐδάγκασα κατ᾿ ἀναλογίαν πρὸς τὰ ἐγέλασα -γελῶ, ἐπείνασα-πεινῶ, ἐχάλασα-χαλῶ. Ὁ τύπ. δακῶ ἐκ τοῦ δαγκῶ κατ᾿ ἀποηχηροποίησιν.

Σημασιολογία

1) Δάκνω σύνηθ. καὶ Ἀπουλ. Καλαβρ. (Μπόβ.): Λαγκῶ τὸ ψωμὶ - τὸ κρέας - τὸ τυρι. Δαγκῶ τὴ γλῶσσα μου Ἤπ. Παλεύουνε καὶ τόνε δαgάει Κεφαλλ. Εἶναι λυτὸς ὁ σκύλλος μου, γιˬατὶ δὲ δαgᾷ Μῆλ. Δακχᾷ με ᾿φτοσιˬὰ (= αὐτὸς δὰ) Κῶς. Ἀνεμάζωξε τὸ σκύλλο σου, νὰ μὴ μᾶσε δακάσῃ Κρήτ. Μουρέ, μὰ jάdα, κακοθάνατε, κ᾿ ἐδάκασές το τὸ παιδί; Νάξ. (Ἀπύρανθ.) Θὰ σὲ πιˬάσω καὶ θὰ δακάσω τὸ ᾿ουργούρι τοῦ λαιμοῦ σου (᾿ουργούρι = λάρυγξ) αὑτόθ. Τώρα πέθανεν ὁ Λευτεροφώριος, ὕστερα δακᾷ μιˬὰν ὄχεdρα τὸ παιδί dου αὐτόθ. Ὁ σκύλλος σου δακχᾷ, θὰ τόνε ματσουκίσω Σίφν. Ψωμὶγ κρατεῖς, ᾿άκ-α το, φά ᾿το (ἐκ παραμυθ.) Κύπρ. || Φρ. Δάκ-κα τὰ ᾿είλη σου! (σιώπα!) Κύπρ. Σὰ dὸ σκύο ποὺ δακᾷ καὶ δὲ ᾿αβλίζει (ὁ ὕπουλος δρᾷ κρυφίως καὶ ἀθορύβως) Νάξ. (Ἀπύρανθ.) Ποὺ νὰ γιˬακ-κάσῃς τὴ γλῶσ-σασ-σου! (ἀρὰ) Ρόδ. || Παροιμ. Ὁ σκύλ-λος ποὺ βάζει, ᾿ὲβ-βακ-κᾷ (ὁ φωνασκὸς καὶ θυμώδης εἶναι ἀκίνδυνος) Κάρπ. κ.ἀ. Τὸ σκυλ-λίμ, bοὺ δὲ γιˬακ-κᾷ, ἂς βάσ-σῃ ὅσοθ-θέλει (συνών. μὲ τὴν προηγουμ.) Μεγίστ. Ὁ θεὸς ἔδεκεν τὰ δόντιˬα, νὰ δακ-κιˬοῦν τὴ γλῶσ-σα (πρέπει νὰ συγκρατοῦμεν τὴν γλῶσσαν μας καὶ νὰ ὁμιλοῦμεν μόνον, ὅταν πρέπῃ) Λυκ. (Λιβύσσ.) Ἀπουμπρὸς δακ-κᾷ κιˬ ἁπουπίσου λαχτᾷ (ἐπὶ σκαιοῦ καὶ ἀγροίκου μη δεχομένου συμβουλὰς) αὐτόθ. Χέρι ποὺ ᾿ἐμ bορεῖς νὰ τὸ δακ-άσῃς, φίλα το (ἐφ᾿ ὅσον δὲν δύνασαι δυναμικῶς νὰ ἐπιτύχῃς κἄτι, προσπάθησε μὲ πολιτικὴν) Κῶς (Πυλ.) || Γνωμ. Ἦρτεσ-σου νὰ κλάψῃς, δάνgα τὰ γόντζα σου (γόντζα = δόντια· ὀφείλομεν νὰ δεσπόζωμεν τῶν ἀδυναμιῶν μας) Κάλυμν. || ᾌσμ. Ἀπόdεν εἶδα κ᾿ ἤβαλες ᾿ς τὸ χέρι δαχτυλίδι, μέσ᾿ ᾿ς τὴ gαρδιˬὰ μ᾿ ἐδάκασε φαρμακερὸ ᾿να φίδι Νάξ. (Ἀπύρανθ.) Σὰν τὴν ἐφίλουν, εἶπεμ-μου, ᾿άκ-α με νὰ πονήσω, νὰ φαίνεται ἡ ᾿ακ-καμ-μαθκιˬά, μὲν σὲ ᾿πολησμονήσω Κύπρ. Ἐψὲς ὀ ψύλ-λος ἔψαλ-λεν τ᾿ ἡ φτεῖρα καλουάρκαν τ᾿ ἕναφ-φτωχὸγ καλοηρὶν ἀντίθερον ἐδάκ-καν (καλουάρκαν = ἐκανονάρχει, ἀντίθερον = ἀντίδωρον) αὐτόθ. Εἰς τὴν δεξιˬὰν με δάκ-κασεν τ᾿ εἰς τὴν ζεβρὴν πονεῖ με (ἐπῳδ.) αὐτόθ. Μύρισε τόβ-βασιλικὸν ταὶ δάκχασε τ᾿ ἀπ-πίδι, σκούπισε ταὶ τὸν ἵδρωσ-σου μὲ τὸ χρυσόμ-μανdήλι Νίσυρ. 2) Μεταφ., α) εἰς τὴν ναυτικὴν γλῶσσαν, συσφίγγω, συγκρατῶ τι Μεγίστ.: Ἐγιˬάκ-κασεν ὁ μακ-αρᾶς (ἐνεσφηνώθη τὸ σχοινίον εἰς τὴν τροχαλίαν καὶ δὲν κινεῖται). β) τιμωρῶ, ἐκδικοῦμαι Νάξ. (Ἀπύρανθ.): Μὴ dὰ βάνῃς μὲ τσὶ βοσκοί, ιˬατὶ οἱ βοσκοὶ δακοῦσι γ) κοστίζει τι, εἶναι ἀκριβὸν Κῶς (Καρδάμ.) κ.ἀ.: Τὸ κόστος τοῦ τσιλιμνιˬοῦ δακκᾷ -ιάιν (τσιλιμνιˬοῦ = κιλιμιοῦ) Καρδάμ. 2) Ἐπὶ ἐντόμων, κεντῶ, κεντρίζω πολλαχ.: Τ᾿ ἀγριοκούνουπ-α γιˬακκοῦν dὴν-νύχτα Μεγίστ. Ἐδάκχασέμ-με ὁ σκροφτιˬὸς πά᾿ ᾿ς τόδ-δάχτυλαν τ᾿ ἐμούδτζιˬασεγ-γούλ-λη μου ἡ έρα Κῶς. Ἅμα γιˬακ-κάσῃ ἡ μέλισ-σα καέναν ἄθ-θρωπομ, μένει τὸ τενdρούιν dης ἐτσεῖ ποὺ θὰ τενdήσῃ Ρόδ. ᾿Άκ-κασέμ-με ἕναμ bρᾶμαν πά᾿ ᾿ς τὸν-νοῦρον Κύπρ. Ἕνα βουβούνι μὲ δάκασένε (βουβούνι = εἶδος ἀγρίας μελίσσης) Νάξ. (Βόθρ.) || ᾌσμ. Τσὶ μέλισσες ἀdιπαθῶ, | ᾿ιˬατὶ ἐδακάσα dὸν ἀθό, μέλισσες τόνε δακοῦσι | καὶ ᾿ιˬὰ ἀθὸ τόνε περνοῦσι Νάξ. (Ἀπύρανθ.) Μάννα, κοριˬὸς μ᾿ ἐγιˬάκ-κασε ᾿ς τὴρ-ρῶβαν dοῦ βυζιˬοῦ μου Μεγίστ. Τὸ μωρόμ - μου, τὸ τουλούπ-ι, | ποὺ τὸ γιˬάκ-ασεν gουνούπ-ι (τουλούπ-ι = παχουλό· βουκάλ.) αὐτόθ. Συνών. κεντρίζω, κεντῶ, τρώγω, τσιμπῶ.

Creative Commons

Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές - CC BY-NC-SA

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/